ویراستاری چیست؟ ویراستاری را می‌توان نوعی از هنر نویسندگی دانست. ویراستار با استفاده از مهارت خویش در نگارش و تسلط بر متون و دستور زبان قادر است تا هر نوشته‌ای را سامان بخشیده و ضمن تصحیح خطاهای متن به آن نظم دهد.
عمل ویرایش و ویراستاری در مراحل مختلف نگارش و چاپ کتاب از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
اگر کتابی از ویراستاری خوبی برخوردار باشد، خوانش و فهم آن برای خواننده بسیار راحت و آسان بوده و در فهم و انتقال مطالب مشکلی پیش نمی‌آید.
ویراستاری خصوصاً در تالیف کتاب های شعر، داستان و رمان بیشتر نمود خود را نشان می‌دهد. البته اگر نویسنده خود اهل مطالعه و از دانش خوب زبان و دستور زبان برخوردار باشد، شاید تا حد زیادی نیاز به ویرایش از بین برود.
در تبدیل پایان‌نامه به کتاب نیز از آنجا که قاعدتاً متن پایان‌نامه توسط اساتید راهنما و ویرایش مورد بررسی و نظارت قرار می‌گیرد، نیاز چندانی به ویراستاری وجود ندارد.
انواع ویراستاری چیست؟
به طور کلی سه نوع ویرایش وجود دارد:
۱- ویرایش فنی
۲- ویرایش زبانی – ساختاری
۳- ویرایش محتوایی
ویرایش فنی
در این نوع از ویرایش، ویراستار تلاش می‌کند تا با انجام ریزه‌کاری‌هایی خواندن راحت و روان متن کتاب را برای خواننده به ارمغان بیاورد. در این نوع از ویراستاری، غلط‌های املائی، یکدست بودن عبارات و کلمات در جای‌جای متن، نشانه‌گذاری‌های متن (شامل نقطه‌گذاری، ویرگول، نقل قول و…) مورد توجه ویراستار قرار می‌گیرد.
ویرایش زبانی – ساختاری
ویراستار در تلاش است تا تمامی ابهامات زبانی همچون استفاده از کلمات و واژگان ناآشنا یا وابسته به یک فرهنگ بسیار خاص و محدود و جمله‌بندی‌ها و پاراگراف‌های طولانی را حذف و تعدیل نماید. همچنین یکدست کردن نوشته و ساده‌سازی زبان پیچیده و دشواری که احیاناً نویسنده در بخش‌های مختلف کتاب به کار برده است از دیگر وظایف ویراستار است. رفع خطاهای دستوری نیز در حیطه‌ی کار ویراستار است.
اهمیت این نوع از ویرایش را می‌توان با ذکر مثالی اینگونه نشان داد: برخی از مؤلفان به صورت ناخودآگاه از جملات بسیار طولانی و پاراگراف‌هایی که اصطلاحاً “نقطه در آنها گم شده است” استفاده می‌کنند. خواننده‌ی نگون‌بخت نمی‌تواند به راحتی با چنین جملاتی کنار بیاید و پس از خواندن یکی دو صفحه از کتاب خسته خواهد شد. بهتر است این گونه جملات و پاراگراف‌ها به جملات و یا پاراگراف‌های کوتاه و مجزایی تقسیم شود تا خواننده به راحتی و آسودگی مقصود و مطلوب نویسنده را درک کند.
ویرایش محتوایی
در ویرایش محتوایی ویراستار مجاز است تا حدی در محتوای نوشته دست برده و تلاش می‌کند با اعمال تغییرات خرد و کلان، متن را چشم نواز، یکپارچه و یکدست بکند. برخی از نویسندگان عادت به تکرار دارند و بعضی وسواسی هستند! مثلاً دائماً نگران هستند که شاید خواننده مطلب آنها را درک نکند و به همین خاطر تلاش می‌کنند با تکرار جملات بر وسواس خود فائق آیند. اینجا است که ویراستار به کمک خواننده می‌آید و مطالبی را که بی دلیل در متن کتاب تکرار شده را حذف می‌کند.
همچنین در متون ترجمه شده، ویراستار تلاش می‌کند تا با مقابله‌ی متن مبدا و مقصد، از انتقال درست لحن و فضای متن اصلی به متن ترجمه شده اطمینان حاصل کند. از سوی دیگر ویراستار می‌تواند به افزایش برخی نکات فراموش شده در متن نیز بپردازد. مثلاً اگر نویسنده از مکان یا پدیده‌ای صحبت کرده و از کنار آن گذشته، ویراستار قادر است در پاورقی در خصوص آن مکان، پدیده یا موارد دیگر توضیح کوتاهی را برای خوانندگان ارایه دهد.
یکی از مهم‌ترین مراحل آماده‌سازی و نگارش متن کتاب، ویراستاری است. در این مطلب قصد داریم تا شما را با انواع ویرایش و نکات و ریزه‌کاری‌های آن آشنا کنیم. البته با توجه به سطح دانش زبان فارسی نویسنده و موضوع کتاب، لزوماً هر کتابی به ویرایش نیاز ندارد. در خصوص کتاب‌های ادبی مثل کتاب‌های شعر، رمان، داستان، زندگی‌نامه و دلنوشته با رعایت اصول کلی ویرایش متن برای خواننده بهتر می‌شود.
